ΙΔΗ: Νοεμβρίου 2022

ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ ΕΠΙ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ

Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1204 από την Δ΄ Σταυροφορία, η Κρήτη παραχωρήθηκε στο Βονιφάτιο το Μομφερατικό. Ο Δόγης της Βενετίας Ερρίκος Dantolo έπεισε τον Βονιφάτιο και παραχώρησε την Κρήτη στη Γαληνότατη Δημοκρατία της Βενετίας αντί του ποσού των 5.000 χρυσών Δουκάτων. Η συμφωνία υπογράφτηκε στις 12-8-1204 στην Αδριανούπολη και η Βενετία είναι πλέον ο αδιαφιλονίκητος κυρίαρχος της Κρήτης και την ονόμασε RECNO DI CANDIA (Βασίλειο της Κρήτης). Η Ενετοκρατία στο νησί κράτησε μέχρι την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669.

Την Κρήτη διοικούσε ο Δούκας. Ο Προβλεπτής-Προνοητής ήταν τίτλος-αξίωμα το οποίο έφεραν ανώτεροι διοικητικοί άρχοντες αξιωματούχοι της Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας. Διορίζονταν από το «Μεγάλο Συμβούλιο», τους ανέθεταν διάφορες αρμοδιότητες σε εσωτερικά, διοικητικά, δημοτικά, εκκλησιαστικά θέματα και ελάμβαναν αντίστοιχες ονομασίες Προβλεπτής εμπορίου, νομίσματος, θαλάσσης, ιππικού, για στρατιωτικά θέματα, επάνδρωση στόλου, στρατολόγηση μισθοφόρων κλπ.

Το αξίωμα του Προβλεπτή είχε ιδιαίτερη σημασία την εποχή της Βενετοκρατίας. Προβλεπτές είχαν τα Ιόνια Νησιά, η Πελοπόννησος, η Δαλματία, η Κρήτη κλπ. (Πηγές: Βικιπαίδεια Προβλεπτής. Ιστορία της Κρήτης Θεοχάρη Δετοράκη σελ. 163).

Ο Στέργιος Γ. Σπανάκης στο βιβλίο του ΜΝΗΜΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Τόμος 1^ος καταγράφει την έκθεση όσο αφορά την Κρήτη του Γενικού Προβλεπτή Zuanne Mocenigo του έτους 1589, η οποία υποβλήθηκε στην Σύγκλητο της Βενετικής Δημοκρατίας. Στην παραπάνω έκθεση αναφέρει τα απασχολούντα τη Νήσο ζητήματα με λεπτομέρειες και προτάσεις. Η αποστολή του στην Κρήτη ήταν εμπιστευτική και συνεπώς οι πληροφορίες και η γνώμη του, δεν ήταν δυνατό να γίνουν γνωστές.

Ο θεσμός του Προβλεπτού βελτίωσε σημαντικά τη θέση των Κρητικών από τους καταπιεστές άρχοντες και φεουδάρχες οι οποίοι φέρονταν βάναυσα στον Κρητικό λαό.

Η έκθεση του Προβλεπτή Zuanne Mocenigo αρχίζει με γενική περιγραφή της Κρήτης όσο αφορά την έκταση τις αποστάσεις με Αφρική, Πελοπόννησο, τα νησιά του Αιγαίου, τη Μάλτα και Κύπρο και τη μεγάλη σημασία της στρατηγικής της θέσης που κατέχει. Στη συνέχεια η έκθεση αναφέρει, ότι η Κρήτη έχει επάρκεια όλων εκείνων που θεωρούνται απαραίτητα για την ζωή του ανθρώπου, όπως το έλαιο, τον οίνο, το τυρί, το αλάτι και το μέλι. Θα είχε αναμφίβολα μεγαλύτερη παραγωγή σιτηρών, εάν οι γαιοκτήμονες κάνουν μεγαλύτερη προσπάθεια για αύξηση των σιτηρών, όπως συμβαίνει με άλλα προϊόντα, τα οποία θεωρούν περισσότερο αποδοτικά.

Κατόπιν σκιαγραφεί ξεχωριστά τις πόλεις της Νήσου, διάφορα χωριά, την κατάσταση του ιππικού, του στρατού, του στόλου κλπ. Μας πληροφορεί για τον πληθυσμό της Κρήτης και αναφέρει, ότι υπάρχουν 1087 χωριά και 208.000 κάτοικοι, από τους οποίους 50.000 χιλιάδες περίπου είναι στρατεύσιμοι, οι υπόλοιποι είναι γυναίκες, παιδιά και γέροντες, είναι πρόσωπα ανωφελή. Ο Προβλεπτής συνεχίζει με πολλές λεπτομέρειες όσο αφορά την υπάρχουσα τότε κατάσταση στα χωριά και πόλεις της Κρήτης, τα στοιχεία αυτά είναι πολύ χρήσιμα για την ιστορία της νήσου.

Για τα Σφακιά κάνει ειδική μνεία και παραθέτω το σχετικό κείμενο της έκθεσης, ακριβώς όπως είναι μεταφρασμένο από τα Λατινικά στα Ελληνικά :

ΣΦΑΚΙΑ σελίδες 8-13

«Τα Σφακιά, άγονος περιφέρεια των Χανίων εν τη νοτία πλευρά της νήσου, είναι τόπος οχυρός λόγω της αγριότητας των κατοίκων και της ορεινής θέσεως των, και αλίμενος. Αλλά δεν έχει κανένα φρούριον ή Καστέλλι, ή οχύρωμα, εκτός τμήματος αρχαιοτάτου φρουρίου, χρησιμεύοντος ως κατοικία του προβλεπτού, πολύ στενόχωρος, ο οποίος αποστέλλεται δια την διοίκησιν των πληθυσμών, εκλεγόμενος υπό της εκλαμπροτάτης Κυβερνήσεως της Κρήτης ανά διετίαν, μεταξύ των ευγενών αποίκων Βενετών των κατοικούντων εις Χανιά. Ούτος έχει μεγαλυτέραν εξουσίαν εκείνης την οποίαν έχουν οι Καστελλάνοι των καστελλίων του Βασιλείου, δυνάμενος να καταδικάζη μέχρι 18 μηνών εις τα κάτεργα, εις δε τα αστικά να κρίνη αναξαρτήτως ποσού. Εις την χώραν των Σφακίων υπάρχουν περίπου 500 οικίαι. Εις την διοίκησιν των Σφακίων υπάγονται 7 (?) χωριά εις τα οποία υπάρχουν 600 περίπου οικίαι. Εν συνόλω οι Σφακιανοί είναι περίπου 2500 ψυχαί, εκ των οποίων 900 περίπου στρατεύσιμοι και εκ τούτων 500 εγγεγραμμένοι εις τας ορντινάτζας. Μεταξύ τούτων δεν υπάρχουν άνδρες υποχρεωμένοι εις αγγαρείας και τα κάτεργα. Σχεδόν άπαντες θεωρούνται ως προνομιούχοι αρχοντορωμαίοι, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι έλκουν την καταγωγήν των εκ των αρχοντικών Βυζαντινών οικογενειών, αι οποίαι αρχαιότερον απεστάλησαν εκ Κωνσταντινουπόλεως εις την αποικίαν ταύτην.

Οι Σφακιανοί είνε διηρημένοι μεταξύ των εις διαφόρους φατρίας, αι οποίαι εν τούτοις άπασαι εξαρτώνται εκ δύο μόνον σπουδαιοτέρων, την των Πατέρων και την των Παπαδοπούλων. Μεταξύ τούτων υπάρχει παλαιά έχθρα, την οποίαν με κανένα τρόπον δεν κατώρθωσαν μέχρι σήμερον να εξαλείψουν. Υπάρχει μίσος σχεδόν έμφυτον. Οι Πάτεροι είναι 600 περίπου κατ΄ αριθμόν, δεν ασκούν κανένα επάγγελμα, αλλά ζουν εκ των εισοδημάτων των ζώων και των κλοπών.

Οι Παπαδόπουλοι, Σκορδύληδες και άλλοι είναι κατά μέγα μέρος ναυτικοί, καλαφάτηδες, δεδομένου ότι εις την περιφέρειαν ταύτην υπάρχουν αρκετά δάση και ζουν συνεπώς κατά το πλείστον εκ των κόπων των, προς μεγάλη ωφέλειαν του Δημοσίου. Ως άνθρωποι βιοτέχναι αγαπούν την ησυχίαν. Αλλά προκαλούμενοι υπό των αδικιών της αντιθέτου μερίδος, καταφεύγουν εις τα όπλα, και προς εκδίκησιν της προσβολής υποπίπτουν και αυτοί εις ανυπακοήν και βιαιοπραγίας. Εκάστη φατρία συνυποστηρίζει και υποθάλπει τους κακοποιούς της, των οποίων όσον μεγαλύτερος είναι ο αριθμός, τόσον περισσότερον οι φυγόδικοι ούτοι της δικαιοσύνης εξερεθίζουν τους άλλους ώστε να διαπράττουν εγκλήματα. Ούτε δύνανται να εκδιωχθούν ούτε δύνανται να συλληφθούν, διότι όχι μόνον η αστυνομική φρουρά του διοικητού της περιφέρειας ταύτης είναι αναξία δια τούτο, αλλά και ούτοι εν περιπτώσει καταδιώξεώς των, ενούνται και υπερασπίζουν εαυτούς συγχρόνως, ως εάν ανήκον εις μίαν και την αυτήν φατρίαν. Δια τον λόγον δε τούτον δεν ευρίσκεται κανείς μεταξύ των ο οποίος, να θελήση δια να αμνηστευθή, να φονεύση ή να συλλάβη και να παραδώση εις τας αρχάς έναν αντίπαλον του.

Αι σχετικαί ποινικαί αποφάσεις του διοικητού Σφακίων εφεσιβάλονται εις το εκλαμπρότατον δικαστικόν Συμβούλιον του Χάνδακος. Τούτο δικάζει εις τας περιπτώσεις εκείνας καθ΄ ας προβλέπεται μεγαλυτέρα των 18 μηνών κατέργων. Δεν είναι όμως ορθόν το τοιούτον διότι λόγω της αποστάσεως δεν δύναται να απονέμεται ταχέως η απαιτούμενη δικαιοσύνη, αναλόγως των διαπραττομένων παρανομιών. Διεξαγομένων δε ούτω των δικών εξ αποστάσεως μετά δυσκολίας θα διεπιστούτο η αλήθεια και θα διαλευκαίνοντο τα εγκλήματα. Αι τοιαύται αποφάσεις άλλωστε εφεσιβάλλονται ή εις το ειρημένον εκλαμπρότατον δικαστικόν Συμβούλιον του Χάνδακος ή των Χανίων, όπου περισσότερον επιθυμεί η εφεσιβάλλουσα μερίς.

Οι Σφακιανοί ούτοι επιθυμούν όπως η υμετέρα Γαληνότης και το ενδοξότατον Μείζον Συμβούλιον στείλη εις αυτούς Διοικητήν με εξουσίαν να δύναται να επιβάλλη και την ποινήν του θανάτου, οσάκις θα παρίστατο ανάγκη. Τούτο θεωρώ απολύτως ορθόν, διότι ούτω θα ηδύνατο να αποκατασταθή η τάξις, και να συγκρατήση τον λαόν εκείνον εις την υπακοήν, εξασφαλιζομένων συγχρόνως εις αυτόν των όρων ησύχου ζωής. Διότι το να θέλη τις να διαμορφώση τα ελαττώματα των με την επιβαλλομένην αυστηρότητα, θα ήτο πολύ σκληρόν και θα είχε μόνον προσωρινήν αποτελεσματικότητα, χωρίς να χαλιναγωγήση πλήρως την θρασύτητα των, ως επιμαρτυρείται υπό των γεγονότων του παρελθόντος. Και είναι αρκούντως έκδηλον, ότι δεν φοβούνται αύτοι ούτε δίδουν καμμίαν σημασίαν εις τους σημερινούς διοικητάς των, οι οποίοι, δια να είπωμεν την αλήθειαν, κατά το πλείστον είναι ανίκανοι, οι ικανώτεροι δε δεν αποδέχονται το αξίωμα τούτο. Και, ίσως, το ατίθασον, και η αιτία των άλλων αταξιών, αι οποίαι απαντώνται εις τους πληθυσμούς εκείνους, οφείλονται μάλλον εις την κακήν διακυβέρνησιν των προνοητών εκείνων ή εις άλλας αφορμάς. Διότι ευρισκόμενοι μακράν μιας καλής διακυβερνήσεως, οι ίδιαι κλοπαί, οίτινες κατά το πλείστον προκαλούν την αιτίαν των διχονοιών αυτών, εκδικάζονται κοσμιώτατα υπ΄ αυτών των ιδίων, ζητούντων αμοιβαίως και κατ΄ αναλογίαν της υφ΄ εκάστου διαπραχθείσης κλοπής, επανόρθωσιν του αδικήματος, ως συμβαίνει επί διαφορών μεταξύ εμπορευομένων.

Εάν όμως διορισθή εις διοικητής με ευρυτέραν δικαιοδοσίαν, ο οποίος θα ηδύνατο να επιβάλλη εις τους πληθυσμούς αυτούς τον σεβασμόν, τον οφειλόμενον εις την υμετέραν Γαληνότητα, της οποίας τώρα, ως λέγουν, δεν είναι υπήκοοι, διότι δεν βλέπουν εις τον τόπον των κόκκινα υποδήματα (celee rosse) τότε δύναται να θεωρηθή ότι εντός ολίγου χρόνου θα μεταβάλουν ήθη, θα πειθαρχήσουν εις την φωνή της δικαιοσύνης, και θα βελτιώσουν τον τρόπον της ζωής των.

Το ζήτημα ασφαλώς είναι σοβαρόν και αξίζει να εκτιμηθή δεόντως ο τόπος ούτος τόσον δια την ποιότητα των κατοίκων αυτού όσον και δια την ωφέλειαν την οποίαν αποφέρει και δια την μεγαλυτέραν τοιαύτην την οποίαν δύναται να αποφέρη. Δέον όθεν να ληφθούν υπ΄ όψει τα ανωτέρω υπό της Γαληνότητος και του εξοχωτάτου Συμβουλίου ως και αναλυτικώτερον ανέφερον υμίν δια των επιστολών μου του παρελθόντος Απριλίου και της 28 Σ)βρίου του έτους 1587».-

29-11-2022

ΜΑΝΟΛΗΣ ΜΙΧ. ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ