ΙΔΗ: ΑΡΒΙΟΝ ΟΡΟΣ

ΑΡΒΙΟΝ ΟΡΟΣ ή ΠΛΕΥΡΕΣ

Του ορειβάτη Δακανάλη Μανόλη

Η Άρβη βρίσκεται σε μια μικρή παραλιακή κοιλάδα κατάφυτη με μπανάνες, ο καρπός των οποίων είναι αρίστης ποιότητας σε εμφάνιση και άρωμα. Η περιοχή κατοικείται από την προϊστορική εποχή, όπως παρατήρησε ο Στέφανος Ξανθουδίδης σε πήλινα, λίθινα αγγεία και σφραγίδες. Αναφέρεται τον 18^ο πχ αιώνα ως αυτόνομη πόλη με δικό της νόμισμα. Είχε μεγάλη ανάπτυξη ως ναυτική και εμπορική Ρωμαϊκή πόλη μετά την κατάχτηση της Κρήτης από τους Ρωμαίους το 67 π.χ Το 824μχ που κατέλαβαν οι Άραβες την Κρήτη, κατέστρεψαν την Άρβη. Στην ευρύτερη περιοχή της Σύμης ήκμασε από το 2400πχ μέχρι το 300μχ το Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης.

Στο βάθος της κοιλάδας ίσταται το «Άρβιο Όρος» (σήμερα Πλευρά), με το επιβλητικό φαράγγι της Άρβης που σχίζει το βουνό σαν μια μαχαιριά και μοιάζει πολύ με το φαράγγι του Χα. Σε όλο το μήκος του άγριου φαραγγιού σχηματίζονται αρκετοί καταρράχτες ο μεγαλύτερος των οποίων έχει ύψος 85 μέτρα. Τούτο το φαράγγι αποτελεί άλλο ένα θαύμα της κρητικής φύσης.

Στις 19 Μαρτίου 2017 οι ορειβατικοί σύλλογοι Ηρακλείου και Μοιρών αρχίσαμε την πεζοπορία μας από την παραθαλάσσια Άρβη. Ένα παλιό ανηφορικό μονοπάτι από τα δυτικά του βουνού μας έφερε στον Πευκαρά και στη βόρεια πλευρά του επιβλητικού φαραγγιού της Άρβης. Από εκεί ανεβήκαμε στο υψίπεδο της Λιγιάς (υψ460μ) κατάφυτο με ελαιόδεντρα.

Στην κορφή του λόφου δίπλα στο ξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης υπάρχει το μνημείο της εγκληματικής δολοφονίας των κατοίκων της περιοχής και των τριών παιδιών του Γιώργου Βερβελάκη από τους Ναζί. Εκεί στο μνημείο πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία των Πολιτιστικών Συλλόγων της περιοχής και του Πνευματικού Κέντρου Βιάννου επιμνημόσυνη δέηση στη μνήμη των εκτελεσθέντων αμάχων 12 χωριών της επαρχίας Βιάννου και 8 χωριών της δυτικής επαρχίας Ιεράπετρας.

Ομιλίες και χαιρετισμούς απεύθυναν ο αρχηγός των ορειβατών Βιαννίτης Στέλιος Μπαρπαγαδάκης, ο καθηγητής της ιατρικής Νίκος Μαρκάκης, ο δήμαρχος Βιάννου Παύλος Μπαριτάκης, ο Αριστόδημος Συγγελάκης, πρόεδροι συλλόγων και άλλοι. Ο ποιητής Αποστόλης Παυλίδης βετεράνος ορειβάτης του συλλόγου μας (Μοιρών) αφιέρωσε ένα συγκλονιστικό ποίημα, στη μνήμη των αδικοχαμένων παιδιών. Παρούσα στην εκδήλωση ήταν η επιζούσα τραγική αδελφή των αδικοχαμένων παιδιών Καλλιόπη, πάνω από 90 ορειβάτες και πλήθος κόσμου. Στο τέλος της τελετής ακολούθησε δεξίωση.

Πάνω από εκεί η θέα ήταν πανοραμική προς τη γύρω περιοχή και τα Αστερούσια όρη. Κατά την επιστροφή ακολουθήσαμε ένα παλιό κατηφορικό μονοπάτι, που μας έφερε στη μονή του Αγίου Αντωνίου στις νότιες υπώρειες του βουνού. Στη θέση της μονής εικάζεται, ότι κατά την αρχαιότητα υπήρχε το ιερό του Δία. Ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει σχετικά: «Εστί και εν Κρήτη Άρβιον Όρος, ένθα τιμάται Άρβιος Ζευς». Η μονή χτίστηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα και γνώρισε πολύ γρήγορα περίοδο ακμής, σήμερα υπάρχει ένας μοναχός.

Ιστορικό της γενοκτονίας: Οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει φυλάκιο με δύναμη τριών αντρών στην Κάτω Σύμη για επιτήρηση της περιοχής, γιατί στα βουνά της Δίκτης βρίσκονταν το λημέρι της ομάδας του Καπετάν Μανώλη Μπαντουβά. Οι παραπάνω στρατιώτες εξεβίαζαν με κάθε τρόπο τους κατοίκους ζητώντας καθημερινά τρόφιμα και άλλα εφόδια για την συντήρηση τους. Μια ομάδα ανταρτών με επικεφαλής τον Ζαχαρία Μπαντουβά εξόντωσε τους δυο γερμανούς του φυλακίου, ενώ ο τρίτος απουσίαζε.

Στις 12-9-1943 ο Διοικητής του Γερμανικού λόχου Άνω Βιάννου Ρίχτερ με 120 άνδρες κινείται προς την Κάτω Σύμη και πέφτει σε ενέδρα ανταρτών στη στενωπό της Κάτω Σύμης. Ο Μπαντουβάς στήνει ενέδρα με τέσσερις ομάδες ανταρτών, με επικεφαλής τους Χρήστο Μπαντουβά, Γιώργη Νιριανό, Γιάννη Ποδιά και Δημήτρη Παπά. Τοποθετημένες κατάλληλα μέσα στη δασωμένη ρεματιά και στη μάχη που ακολούθησε αποδεκάτισαν τους Γερμανούς. Έπεσαν 30 νεκροί, αρκετοί τραυματίες και αιχμαλώτισαν 13 τους οποίους πήγαν σε μια σπηλιά κοντά στου Χαμέτη τη βρύση. Οι αντάρτες είχαν δυο τραυματίες. Μόλις έμαθε τα καθέκαστα ο Άγγλος ταγματάρχης Τομ Νταμπάμιν, έστειλε σημείωμα στον Καπετάν Μανώλη Μπαντουβά και τον καθιστούσε υπεύθυνο για το ότι, θα ακολουθούσε.

Ο αιμοσταγής Γερμανός Μέραρχος Βάλτερ Μύλλερ διέταξε τον ταγματάρχη Μάρτεν διοικητή του 3^ου τάγματος, να μεταβεί στη Βιάννο, να εκτελέσει το σχέδιο εξόντωσης των αθώων κατοίκων της περιοχής, αντί να κυνηγήσει τους αντάρτες.

Έγιναν ομαδικές εκτελέσεις 401 κατοίκων της περιοχής ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου, ενώ πυρπόλησαν αμέτρητα σπίτια στα χωριά από 14-16/9-1943. Ο Γιώργης Βερβελάκης με τα παιδιά του Ευαγγελία ετών 8, Μαρία ετών 12 και Στυλιανό ετών 15, βρίσκονταν στο Μετόχι στη θέση Αργουλίδα στην Παναγία τη Λυγιώτισα. Μόλις αντελήφθησαν τους γερμανούς, κρύφθηκε ο πατέρας των παιδιών για να μην τον εκτελέσουν. Οι Ναζί βασάνισαν φρικτά τα παιδιά τρυπώντας τις φτέρνες των ποδιών τους με ξιφολόγχη, για να τα κάνουν να μαρτυρήσουν που κρύβεται ο πατέρας τους. Εκείνα όμως αρνήθηκαν πεισματικά να καταδώσουν τον πατέρας τους και στο τέλος τα εκτέλεσαν. Ο πατέρας πήγε αργότερα στον τόπο του εγκλήματος και συγκλονίστηκε βλέποντας κατακρεουργημένα τα παιδιά του. Τα φίλησε, τα μοιρολόγησε, τα φόρτωσε στο γάιδαρο, τα πήγε στο Κεφαλόβρυσο και τα έθαψε. Όλα τα παραπάνω καμένα χωριά έχουν χαρακτηριστεί ως μαρτυρικά.

Επενέβη ο Αρχιμανδρίτης Ευγένιος Ψαλιδάκης στον Μύλλερ να σταματήσει την γενοκτονία και εξόντωση των αθώων κατοίκων, με αντάλλαγμα την απελευθέρωση των 13 Γερμανών αιχμαλώτων. Ο Μύλλερ μετά δυσκολίας δέχθηκε την πρόταση και σταμάτησε τη γενοκτονία.

Στις 20 του ίδιου μήνα ο Μπαντουβάς ελευθέρωσε τους αιχμαλώτους. Αντί όμως να ακολουθήσουν το δρομολόγιο που τους υπέδειξαν, κινήθηκαν βόρεια προς τη θέση Βαθιά και έπεσαν στο φυλάκιο των ανταρτών του Ζαχαρία Χαιρέτη. Σε λίγο έφθασε εκεί ο Χρήστος Μπαντουβάς γεμάτος μίσος, γιατί οι Ναζί είχαν σκοτώσει τον αδελφό του Κώστα. Τον έπιασε αμόκ και με το ταχυβόλο εκτέλεσε τους 11 αιχμαλώτους που ήταν εκεί, γιατί δυο από αυτούς κατά τη διαδρομή είχαν ακολουθήσει άλλο δρομολόγιο. (Πηγές: Γεμανο-Ιταλική κατοχή, Γ. Κάββου σελ.384-406).

Από τα παραπάνω δυο μονοπάτια που περπατήσαμε μέχρι τη δεκαετία του 1970, διακινούνταν καθημερινά με υποζύγια προς τον Αμιρά και Άγιο Βασίλειο όλα τα προϊόντα της περιοχής.

Πραγματοποιήσαμε μια κυκλική πορεία 13,5 χιλιομέτρων και μας πήρε πάνω από έξι ώρες, σε μια ηλιόλουστη μέρα. Χαρακτηρίζεται πολύ ενδιαφέρουσα.-