ΙΔΗ: ΚΟΥΛΕΔΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

K Ο Υ Λ Ε Δ Ε Σ

Του ΔΑΚΑΝΑΛΗ Μανόλη πρώην Αγρονόμου

Κατά τη μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-69, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναγκάστηκε να στέλνει συνεχώς πασάδες στην Κρήτη και οι πολεμικές επιχειρήσεις απέβαιναν άκαρπες. Διαπιστώθηκε ότι οι οργανωμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις έφθειραν τον στρατό, χωρίς σημαντικά αποτελέσματα.

Ο διορισμός του Χουσεΐν Αυνή πασά ως νέου διοικητή της Κρήτης τον Νοέμβριο του 1867 ακολουθήθηκε από αλλαγή στο επίπεδο των οθωμανικών στρατηγικών και τακτικών, που ήταν εντελώς διαφορετικές από ότι τα προηγούμενα χρόνια. Μεταξύ των άλλων απόκλεισε στενά τα βόρεια παράλια της Κρήτης από τον τουρκικό στόλο, ώστε να σταματήσει ο ανεφοδιασμός των επαναστατών σε τρόφιμα και πολεμοφόδια από την ελεύθερη Ελλάδα. Επικήρυξε τους πρωτεργάτες με 500 Τούρκικες λίρες και τέλος ανέπτυξε το σύστημα των μεγάλων και μικρών πύργων – κουλέδες σε επίκαιρα σημεία της Κρήτης, ώστε να ελέγχεται στρατιωτικά το νησί.

Η Κρήτη χωρίστηκε σε πέντε νομούς (οι σημερινοί τέσσερις και πέμπτος ο νομός Σφακιών), οι διοικητές των νομών ανέλαβαν την ανέγερση των κουλέδων. Οι κουλέδες κτίστηκαν σε καίρια στρατηγικά σημεία, όπως σε ψηλούς λόφους, σταυροδρόμια, λιμάνια, περάσματα, φαράγγια και οι φρουρές τους είχαν σκοπό την κατασκοπία των επαναστατών, τον έλεγχο των μετακινουμένων χριστιανών και ειδοποιούνταν αλυσωτά με σαλπίσματα ή φωτιές σε περίπτωση κινδύνου.

Οι Κρητικοί αντέδρασαν έντονα στην ανέγερση των κουλέδων, παρενοχλώντας τους χτίστες, χαλώντας τα χτίσματα τα βράδια ή καταστρέφοντας τα ασβεστοκάμινα, από τα οποία προμηθεύονταν οι Τούρκοι τον ασβέστη για το χτίσιμο. Ο Αυνή πασάς κατάφερε να υλοποιήσει το σχέδιο του με Βουλγάρους και Αρμένιους τεχνίτες, οι οποίοι μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1868 είχαν χτίσει πάνω από 150 κουλέδες μικρούς και μεγάλους ανάλογα με τη στρατηγικότητα του σημείου. Οι κουλέδες αυτοί σε συνδυασμό με άλλους προϋπάρχοντες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην καταστολή της επανάστασης.

Το σύστημα με τους κουλέδες μπορεί να υπήρξε αποτελεσματικό, αλλά και οι επαναστάτες ήταν απτόητοι, μετέβαλαν τον αγώνα σε κλεφτοπόλεμο, που κράτησε ολόκληρο το 1868.

Οι Κρητικοί επαναστάτες κατέστρεψαν κατά τις επιχειρήσεις τους πολλούς κουλέδες, που σήμερα δεν υπάρχουν. Στις θέσεις που υπήρχαν αυτοί οι κουλέδες σήμερα υπάρχουν τοπωνύμια με την ονομασία «Κούλες» που μαρτυρούν την ύπαρξη πύργων παλαιοτέρα, όπως Κούλες Μοιρών, κούλες Ανωγείων κ.λ.π. Ωστόσο σε διάφορες περιοχές της Κρήτης υπάρχουν αρκετοί κουλέδες σε πολύ καλή κατάσταση. Αποτελούν σήμερα τεκμήρια για να θυμίζουν στις νεότερες γενιές, τα δεινά που πέρασε ο δύσμοιρος αυτός τόπος μέχρι να κατακτήσει την ελευθερία του.

Θα αναφέρω ενδεικτικά για ενημέρωση μερικούς κουλέδες κατά νομούς. Χανίων: Ασκύφου, Αγίας Ρουμέλης είναι πολύ μεγάλος και οι τοίχοι βρίσκονται σε καλή κατάσταση, Αϊ Γιάννη Σφακιών, Λουτρού βρίσκεται σε καλή κατάσταση, Σουγιάς, Βουκολιών, Ριζώμαρτα, Νέα Ρούματα, Μεσκλών, Αλικιανού, Μαλάξας, Κεραμειών κ.λπ.

Ρεθύμνου: Κολάρε στο Κουρταλιώτικο Φαράγγι, Μαριού, Ασώματοι, Πρασών, Ποταμών, Πατσού, Βαθειακού βρίσκεται σε καλή κατάσταση, Λοχριάς, Φόδελε, Φλαμούρας, Αστάλης (Μπαλί), Ανωγείων κ.λπ.

Ηρακλείου: Γρηγοριάς-Μαγαρικαρίου ή «Γραμμένης», βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση, σώζεται σχεδόν ολόκληρη η οροφή του και έχει 24 πολεμίστρες. Φιλοξένησε τους κατοίκους του Μαγαρικαρίου τον Μάιο του 1944, όταν οι Γερμανοί κατάστρεψαν το χωριό. Ζαρού, ΄Ανω Μουλίων είναι πολύ μεγάλος με πάνω από 50 πολεμίστρες και βρίσκονται σε καλή κατάσταση δυο διαμερίσματα, Ρίζας, Πανοράματος, Θόλων, Καμαρίου κ.λπ.

Λασιθίου: Παχιάς ΄Αμμου, Βασιλικής, Κεντριού, Μάλες, Επισκοπής κ.λπ. Στην Σητεία δεν κτίστηκαν κουλέδες, γιατί υπήρχαν πολλά ενετικά φρούρια και πύργοι, που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ανάλογα.
Μοίρες 19-12012.

Πηγές: Γ.Ι. Χρηστάκης « Ιστορικά Οχυρωματικά Μνημεία της Κρήτης» (330 π.χ.-1898) Εκδόσεις Κρητικά Γράμματα 2004.
Gretambeachs.com.

Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866 . Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 2011 σελ. 36, 130-132.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Β. Ψιλικά, 1909, τόμος 3^ος σελ.105.

Φωτογραφίες Μανόλης Μix.. Δαkανάλης.-